حضرت علی(ع) بعد از شهادت حضرت فاطمه(س)، برای انتخاب همسر اصیل و شجاع، با برادرشان عقیل مشورت کردند و از او یاری خواستند. در تعبیرها آمده، حضرت علی(ع) به عقیل فرمودند: «همسری را برای من در نظر بگیر که از برجستگان و شجاع زادگان عرب باشد و خداوند از او فرزندانی دلاور و جنگجو به من ارزانی دارد.» عقیل نیز فاطمه دختر خرام بن خالد را که بعدها به ام البنین(مادر حضرت عباس و سه پسر دیگر) معروف شد و از خاندان شجاع بنی کلاب بود، معرفی کرد. ام البنین(س) از بانوان پاک سرشت، مهربان، دلاور و با معرفت بود. هنگامی که به خانه حضرت علی(ع) آمد، فاطمه ثانی برای فرزندان حضرت زهرا(س) بود و آنان را بر فرزندان خود مقدم می داشت. ام البنین(ع) به قدری با ایمان بود که پس از آن که خبر شهادت چهار پسرش در کربلا، به او داده شد، به مسجد آمد. وقتی که بشیر از شهادت فرزندان او خبر داد، گفت: «ای بشیر! از امام حسین(ع) به من خبر بده، همه فرزندانم و همه آنچه در زیر آسمان کبود است به فدای امام حسین(ع) باشد.» و وقتی که بشیر خبر شهادت امام حسین(ع) را اعلام کرد، آنگاه ام البنین(س) در حالی که بسیار منتقلب شده بود، گفت: (قد فطعت نیاط قلبی؛ ای بشیر! با این خبر بندهای دلم را پاره پاره کردی).
فلسفه عزاداری برای امام حسین (ع)
الف. زنده نگاه داشتن نهضت عاشورا
عزاداری برای امام حسین(علیه السلام) در مهم ترین کارکرد خود، سبب شده است تا یاد، نام و پیامهای نهضت عاشورا زنده و جاوید بماند، و آموزههای آن به همه بشریت انتقال یابد. از این طریق، همه انسانها ـ مسلمان و نامسلمان ـ در طول تاریخ، با آموزه هایی همچون: ستم ستیزی، آزادگی، شهادت طلبی، ایثار و حقیقت جویی آشنا شده اند. در این باره، این سخن از یک نویسنده غربی بسیار جالب توجه است: «اگر مورخان ما حقیقت این روز (عاشورا) را می دانستند و درک می کردند که عاشورا چه روزی است، این عزاداری را مجنونانه نمی پنداشتند; زیرا پیروان حسینی به واسطه عزاداری حسینی می دانند که پستی و زیر دستی و استعمار و استثمار را نباید قبول کرد; زیرا شعار پیشرو و آقای آنها ندادنِ تن به زیر بار ظلم و ستم بود.»
فضیل بن یسار از امام صادق (ع) نقل می کند که فرمود: «آیا در مجالس عزا می نشینید و از مصایب ما یاد می کنید؟» گفتم: آری. فرمود: خدا رحمت کند افرادی که ولایت را زنده می کنند. ای فضیل هرکه یاد ما کند یا نزد او از ما یاد شود و گریه کند، حتی به مقدار بال مگسی، خدا گناهان او را می آمرزد حتی به مقدار کف دریاها.»
ب. معرفی الگوهای راستین
عزاداران حسینی، با شرکت در مراسم عزای امام حسین(علیه السلام)و یاران با وفایش، با شخصیت و عظمت روحی آنان آشنا می شوند، و آنان را انسانهای کاملی می یابند که واجد صفات پسندیده صبر، وفا، استقامت، و از خود گذشتگی اند، و هر یک، الگو و اُسوه نیکی هایند. مهم تر اینکه عزاداران به یاد مظلومیت و مصیبت ایشان به سوگ می نشینند، می گریند، و بر سر و سینه می زنند، و از این طریق، شناخت خود را نسبت به آنان با پیوندی عاطفی، استحکام می بخشند.
از آن سو، عزاداران با دشمنان امام حسین(علیه السلام)، یزید و یزیدیان، نیز آشنا می شوند، و نسبت به آنان عمیقاً نفرت پیدا می کنند. بر این اساس، عزاداری امام حسین(علیه السلام)، در عمل، به تحقّقِ «تولّی» و «تبرّی» می انجامد، و فرصتی می شود تا عزاداران در خطاب به مقتدای خود، اعلام کنند: «انّی سلمٌ لِمن سالمکم و حربٌ لِمن حاربکم و ولی لِمن والاکم و عدوٌّ لِمن عاداکم»16; من، با کسانی که با شما در آشتی و صلح باشند، آشتی اَم ; و با کسانی که با شما در ستیز و جنگ باشند، در ستیزم; و با کسانی که شما را دوست بدارند، دوستمَ; و با کسانی که شما را دشمن بدارند، دشمَنم.