پنجمین امام شیعیان اثنی عشری، حضرت امام محمّد باقر(ع) است.ولادت حضرت را، نخسین روز ماه رجب سال ۵۷ هجری ذکر کرده اند و عده ای از مورّخین در سوّم ماه صفر سال ۵۸ هجری گفته اند.پدر بزرگوارش «امام علیّ بن حسین بن علیّ بن ابیطالب علیهم السلام» معروف به سجّاد(ع) و مادرش «فاطمه» معروف به امّ عبدالله (دختر امام حسن مجتبی علیه السلام) است
امام باقر(ع) بیش از سه سال از عمر خویش را در حالی که کودکی خردسال بود در عصر جدّش امام حسین(ع) گذراند و در آغاز زندگی خویش از نزدیک، حادثه خونین، اسفناک و تاریخی کربلا را شاهد بود.یعقوبی نقل می کند که حضرت باقر(ع) فرمود: “هنگامی که جدّم حسین بن علیّ(ع) به شهادت رسید، من چهار ساله بودم و شهادت آن حضرت و آنچه که در آن روز بر ما گذشت را به یاد دارم… “.
امام باقر دو امتیاز در میان ائمه(ع) دارد. او جدد پدری ایشان امام حسین(ع) و جد مادری آن حضرت امام حسن(ع) است. از این جهت در حق ایشان گفته شده: «عَلَوِیٌّ مِنْ عَلَوِبَّیْنِ وَ فاطِمّیٌ مِنْ فاطِمَیَّیْنِ و هاشِمّیٌ مِنْ هاشِمَیَّیْنِ.» از نظر نسبت امتیاز فوقالعاده را دارا است. خصوصاً اینکه مادر ایشان فاطمه دختر امام حسن(ع) زنی بسیار عالمه و مقدسه بود. از امام صادق نقل شده که فرمود: «جدهام صدیقهای بود که در میان اولاد امام حسن، مثلش دیده نشده است».امتیاز دیگر آنکه وی پایهگذار انقلاب فرهنگی شیعه محسوب میشود. گرچه انتشار معارف شیعه به دست امام صادق(ع) صورت گرفت؛ ولی به دست امام باقر پایهگذاری شد.
در دوران امام باقر(ع) دولت بنیامیه رو به زوال بود. مردم از آنها متنفر بودند. به علت وجود کسی چون عمر بن عبدالعزیز، که علاوه براینکه نفع بزرگی برای شیعه داشت، ضرر بزرگی نیز برای بنیامیه داشت و اختلاف شدیدی که در ممالک اسلامی پدید آمده بود و هر کسی از گوشهای قیام میکرد، خلفا به سرعت تغییر میکردند ـ چنانکه در مدت امامت امام باقر(ع)، در مدت نوزده سال پنج خلیفه روی کار آمدند: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمربن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک، هشام بن عبدالملک ـ پس موقعیت مناسبی برای آن حضرت که از ظلم بنیامیه فارغ شده بود، پدید آورد که انقلاب علمی را آغاز نماید و بزرگانی از عامه و خاصه در اطراف ایشان جمع شدند و حقایق اسلام، لطایف اسلام و بالاخره معارف اسلام را منتشر کردند.
از این جهت رسول اکرم به ایشان لقب باقر داده است. لسان العرب میگوید: لُقَّبَ بِهِ لِاَنَّهُ بَقَرَ الْعِلْمَ وَعَرَفَ اَصْلَهَ وَاسْتَنْبَطَ فَرْعَهُ وَتَوَسَّعَ فیهِ وَالتَّبَقُّرُ التّوسُّعُ. «امام باقر، ملقب به این لقب است چون شکافندۀ علم است. پایه علوم اسلامی را شناخت و فروع آن را درک فرمود و آن را توسعه داد.» و ریشۀ تبقر به معنی توسعه است.دانشمندان هم عصر آن حضرت، سخنان شگفت انگیزی از علوم و دانش های امام(ع) را نقل کرده اند که در کتابهای حدیثی و تاریخی ضبط شده است.
تو یادگار آخرینِ کربلایى
تو داغدار و دل غمینِ کربلایى
تفسیر دشت کربلا در سینه توست
دلها گرفتار غم دیرینه توست
آغوش بگشا، ای بقیع که سروِ عالم آرای دانش، همجوارت خواهد شد.
آغوش بگشا، ای تربت پنهان زهرا علیهاالسلام که فرزند مظلومی دیگر، به غربت آبادت میپیوندد.
آغوش بگشا که اینک آخرین یادگار لحظههای ارغوانی عاشورا را به دامان خواهی گرفت...
تا به حال نام یوم الهدم را شنیده اید ؟ یوم الهدم یعنی روز ویران کردن ...
در هشتم شوال سال 1344 هجری قمری پس از اشغال مکه ، وهابیان به سرکردگی
عبدالعزیزبن سعود روی به مدینه آوردند و پس از محاصره و جنگ با مدافعان شهر
، سرانجام آن را اشغال نموده ، مأمورین عثمانی را بیرون کردند و به تخریب
قبور ائمه بقیع و دیگر قبور هم چنین قبر ابراهیم فرزند پیامبر اکرم – صلی
الله علیه و آله و سلم – قبور زنان آن حضرت ، قبر ام البنین مادر حضرت
اباالفضل العباس – علیه السلام – و قبر عبدالله پدر پیامبر و اسماعیل فرزند
امام صادق – علیه السلام – و بسیاری قبور دیگرپرداختند . ضریح فولادی
ائمه بقیع را که در اصفهان ساخته شده بود و روی قبور حضرات معصومین امام
مجتبی ، امام سجاد ، امام باقر و امام صادق – علیهم السلام – قرار داشت را
از جا در آورده ، بردند . اما این اولین حمله آنان به مدینه نبود . آنان در
سال 1221 هجری نیز یک بار دیگر به مدینه هجوم برده ، پس از یک سال و نیم
محاصره توانسته بودند آن شهر را تصزف کنند و پس از تصرف اقدام به غارت
اشیای گرانبهای حرم پیامبر – صلی الله علیه و آله و سلم – و تخریب و غارت
قبرستان بقیع نمودند .
طبق نقل تاریخی آن ها در این
حمله چهر صندوق مملو از جواهرات مرصع به الماس و یاقوت گرانبها و حدود یکصد
قبضه شمشیر با غلاف های مطلا به طلای خالص و تزیین شده به الماس و یاقوت و
... به یغما بردند . و این نیز نخستین حمله آنان به مقدسات اسلامی نبود .
صلاح الدین مختار نویسنده و مورخ وهابی در کتاب "تاریخ امملکه العربیه
السعودیه کما عرفت" بخشی از افتخارات وهابیت در حمله به کربلای معلی را
چینن شرح می دهد : در سال 1216 امیرسعود در رأس نیروهای بسیاری از مردم نجد
و حبوب و حجاز و تهامه و نواحی دیگر به قصد عراق حرکت نمود و در ماه ذی
القعده به شهر کربلا رسید و آن را محاصره کرد . سپاه مذکور باروی شهر را
خراب کردند و به زور وارد شهر شدند . بیشترمردم را در کوچه و بازار و خانه
ها به قتل رسانیدند و نزدیک ظهر با اموال و غنائم فراوان از شهر خارج شدند ،
سپس در محلی به نام ابیض گرد آمدند . خمس اموالرا خود سعود برداشت و بقیه
را به هر پیاده یک سهم و به هر سوار دو سهم قسمت کرد .(چون به نظر آنها جنگ
با کفار بود) .